Als geletterd mens sta je niet vaak stil bij wat je gedurende de dag allemaal leest. Vanzelfsprekend lees je kranten, boeken en tijdschriften, maar ook etiketten, bijsluiters en veiligheidsinstructies. Je hebt contact met mensen van over de hele wereld via e-mail, facebook en Whats-app. Je vult formulieren in of noteert je boodschappen op een briefje. Maar dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend.
Door: Maaike Derksen
In Nederland is 18% van de mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd. Dat wil zeggen: 2,5 miljoen mensen hebben moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Zij kunnen wel lezen, maar niet goed genoeg om zich ermee te redden. Zij hebben problemen bij het verwerken van allerlei soorten informatie. Hun probleemoplossend vermogen lijdt eronder en dat vertaalt zich in moeite met onder meer abstraheren, prioriteren en het nakomen van afspraken. Ook jouw klanten kunnen laaggeletterd zijn.
Oorzaken van laaggeletterdheid
Laaggeletterdheid ontstaat meestal door een combinatie van factoren. Oudere mensen hebben niet altijd hun school afgemaakt omdat zij vanwege de financiële situatie thuis al jong aan het werk moesten. Ook was er op school vroeger minder aandacht voor de leerlingen die moeite hadden met lezen en schrijven. Sommige mensen hebben door ziekte, spijbelen, een lichamelijke handicap of een reizend bestaan onderwijs gemist. En daarnaast zijn er ook mensen die zijn opgegroeid in een taalarme omgeving of mensen die te maken hebben gehad met een problematische thuissituatie.
Gevolgen van laaggeletterdheid
Hoewel de oorzaken divers zijn, heeft laaggeletterdheid grote gevolgen. Laaggeletterden zijn erg afhankelijk van anderen en kampen niet zelden met psychologische problemen. Veel van hen laten vermijdingsgedrag, ontkenning of compensatiegedrag zien. Er heerst veel schaamte en velen van hen lijden hierdoor een teruggetrokken bestaan of leven zelfs in een isolement. Vanwege hun problemen met schriftelijke communicatie is hun zelfredzaamheid beperkt. Ook maken ze minder gebruik van toeslagen of regelingen waarvoor ze in aanmerking komen doordat ze moeite hebben met het begrijpen van de informatie die hierover wordt verstrekt.
Alert op laaggeletterdheid
Vaak ben je gewend om klanten vragenlijsten te laten invullen, geef je folders of attendeer je hen op websites. We denken dat mensen ongemotiveerd zijn als ze hier niets mee doen. En wanneer je klant planningsproblemen heeft, zijn afspraken vergeet of zijn rekeningen niet opent, overwegen we wél zwakke executieve functies, maar niet de mogelijkheid dat iemand laaggeletterd is. Wees dus alert op lees- en schrijfproblemen bij je klanten en breng het ter sprake als je problemen vermoedt.
Laaggeletterdheid op de zakelijke markt kan zich uiten in verlaagde productiviteit, een inflexibele opstelling, hoger verzuim of moeite met rapporteren. Er zijn 700.00 laaggeletterde werknemers werkzaam in diverse sectoren in Nederland, dus het is niet ondenkbaar dat je ermee te maken krijgt.
Laaggeletterdheid herkennen
Hoe herken je laaggeletterdheid? Dit zijn veel voorkomende signalen:
- Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven noteren vaak hun afspraken niet.
- Ze zijn soms onhandig met pen en papier en hebben een wat kinderlijke schrijfwijze.
- Ze maken geen of weinig gebruik van leestekens.
- Ze vragen aan jou om iets op te schrijven of afspraken te noteren.
- Ze verzoeken om de eerder schriftelijk aangeboden informatie te herhalen.
- Ze wekken de indruk te lezen, maar hun ogen bewegen niet over de tekst.
Laaggeletterden trachten leessituaties zoveel mogelijk te vermijden en maken daarnaast gebruik van smoezen als: “Ik ben mijn bril vergeten” of “Ik heb een onleesbaar handschrift”.
Maak het bespreekbaar
Wanneer je laaggeletterdheid vermoedt, maak het dan in elk geval bespreekbaar. Vertel je klant dat hij niet de enige is. Laaggeletterden zijn vaak ambivalent over het aanpakken van hun probleem. Zodra je echter verandertaal hoort bij je klant (‘Ik zou kunnen…’, of ‘Ik wil wel…’) kun je dit bekrachtigen door middel van motiverende gespreksvoering en hen zo ondersteunen om de stap te zetten richting de juiste hulp. Het gratis telefoonnummer 0800 023 4444 biedt informatie over scholing voor laaggeletterden bij hem/haar in de buurt.
Bronnen: www.moeitemetlezenofzo.nl; http://elearing.lezenschrijven.nl; YouTube: Het leven van Lisa.